2018 - Yearly Review & 5 year roundup !

As the year 2018 ends , I look at previous 4-5 years of my attendance at various classical music festivals and the way the scenario is changing over years.
One definitive trend that I have realized over last few years is that of Massicalization of Classical music festivals.
The productization of Classical music is also a trend that has brought mass following but has converted classical into light-classical music.
The season of classical music in Pune and adjoining regions was typically December and January. There has been a shift to November for good. This year the concerts I attended in November were some of the best of the year !
I have become more choosy in selecting my live concerts , from few years back when I was eager to attend each and every concert over the weekends and almost all the classical musical festivals possible, I have trimmed my bucket list down to selected few. The one deletion that came this year is that of the famous Sawai Gandharva Music Festival of Pune. I gave it a miss in-spite of being free in Pune. The primary reason for this was the disappointing lineup that was filled with volume and lacked in quality. Too many concerts of 1 hour each. The second reason was the change in venue of the festival that was inconvenient to me to commute. Moreover , I have developed a kind of reluctance in attending such "massical" festivals of classical music (jalsas). Small ,indoor and high quality concerts with each artist getting 2 hrs is the kind of format that I feel comfortable and enjoyable. Though there is a different kind of charm in attending jalsa type concerts and festivals ( the likes of Sawai or 8prahar etc ) , currently I am giving them a pass. Maybe , few years later I may revisit them , but currently am quite comfortable with small concerts and recorded music !
Here are the links to blog-posts related to Surashree Kesarbai Kerkar Samaroha  
2016 to 2018

2016 : 

Viva Goa 

 https://prasadbhave.wordpress.com/2016/11/10/viva-goa/ 

36th   Surashree Kesarbai Kerkar Samaroha , Goa 

https://prasadbhave.wordpress.com/2016/11/10/surashree-kesarbai-kerkar-sangeet-samaroh-panjim-goa/

2017 :

37th  Surashree Kesarbai Kerkar Samaroha , Goa -  November to Remember 

https://pbhave.blogspot.com/2017/11/november-to-remember-surashree-kesarbai.html

2018 :

38th  Surashree Kesarbai Kerkar Samaroha , Goa  - Annual Sojourn to Goa

https://pbhave.blogspot.com/2018/11/annual-sojourn-to-goa-38th-surashree.html

A memorable November of Concerts to Remember

https://pbhave.blogspot.com/2018/11/a-memorable-november-of-concerts-to.html 

Here are links to my blog-posts related to Sawai Gandharva Music Festival from 2014 to 2018

Pilgrimage of Sawai :

https://prasadbhave.wordpress.com/2015/01/07/sawai-an-yearly-pilgrimage-of-classical-music-connoisseurs/

Who was Sawai Gandharva ? :  https://pbhave.blogspot.com/2017/12/sawai-gandharva-who-story-of-sawai.html

2014 :   https://prasadbhave.wordpress.com/2015/01/06/the-finale-sawai-report-day-4-sunday-4th-jan-2015/

2015 :  https://prasadbhave.wordpress.com/2015/12/14/the-finale-63rd-sawai-sunday-dec-13th2015/

2016 : https://prasadbhave.wordpress.com/2016/12/12/sawai-2016-the-finale/

2017 : https://pbhave.blogspot.com/2017/12/65th-sawai-gandharva-music-festival.html

2018 :  Classicalness to “Massicalness”

   https://pbhave.blogspot.com/2018/12/classicalness-vs-massicalness-story-of.html

२०१८ - सवाईत ले “सवाई”  (Marathi)

 https://pbhave.blogspot.com/2018/12/blog-post.html

My musings and takeaways from the year 2018:
1)  This year , I became a fan of Agra gayaki style that combines nom-tom with the Khayal in a very delightful fashion. The rendering by young torchbearers of Agra gharana , Bharathi Pratap and Waseem Ahemad Khan has impressed me.
2) The baithaks by Pt Arvind Parikh with various stalwarts ( available on you tube ) are something that influenced my thoughts about Indian Classical Music, in a big way.
3) Hindustani Classical Music has groomed my lifestyle over last 5 years, when I was immersed in the music all day and night. The inherent reflex of automatically tuning into the Raags of the ongoing prahar of the day is a magical phenomenon. Upon true immersion , these raags become inherent part of your daily routine and one reflexly tunes in to a raag appropriate to a prahar and mood. I experience this every now and then , routinely as I continue my daily chores ! This I think, is a thing to experience after deep immersion. Words fail to explain this phenomenon or conditioning to "Raag - Kaal Chakra" !
4) Last five years , I wished that Ut Bade Gulam Ali Khan saheb , be awarded "Bharat-Ratna". I tried my best to convey this to the authorities that I could reach. If anyone deserves a Bharat Ratna , the first person in the list from the domain of Hindustani Classical Music would be Ut BGAK saheb, His life story is not just inspiring , but he is responsible for the kind of Khyaal gayaki that is being enjoyed in world today. Indian Classical music has vanished in Pakistan now and we must feel glad and obliged that Ut BGAK saheb decided to come back to India in 1949. His influence on Hindustani Classical Music and its growth is immense. We all must thank Murarjibhai Desai , for his efforts to bring Ut BGAK back to India and award him citizenship of India.  I only hope that Ut Bade Gulam Ali Khan gets the "Bharat Ratna" award posthumously as soon as possible, that he truly deserves. That is my wish while concluding this year !
5) The flavor of  this year seems to be Raag Purvi  and Raag Bihag , Raag Bageshree and Raag Bahar.  Raag Jog and Raag Yaman for vocalists and Raag Jhinjhoti for instrumentalists are now kind of routine bread-butter .. "Running items"

Attending classical music concerts has been an enriching experience for me , especially in last five years. I must have attended over 300 concerts over this period for sure. Blogging about the concerts too has given me immense pleasure. Interacting with patrons and readers of blog has been an additional joy ! As I bid adieu to 2018 and prepare myself for 2019 , the only concerts/festivals of this year, that I plan to watch on TV  / attend over web are parts of Tansen Samaroha of Gwalior (Dec 25-29) and Harivallabh Samaroha on Dec 28-30th. That would surely be a wonderful way to end the year !

भवतु सर्व मङ्गलम् !


--------------------------------------------------------------------------------
Post Script : ( 8am , Dec 31, 2018 )

Attended both , Tansen Samaroha of Gwalior (Dec 25-29) and Harivallabh Samaroha (Dec 28-30th) via web cast and live feeds from facebook and Youtube.

Some of the artists from Tansen Samaroha who impressed were :
1) Ritesh and Rajaneesh Mishra
2) Vaishali Deshmukh ( who also presented at Harivallabh Sammelan later, same presentations of Bihag and Bhoop "Sahela re" )
3) Ram Deshpande
4) Gautam Kale - Mewati Gharana
5) Ajay Prasanna with his daughter - Bansuri
6) Ut Nishat Khan - Sitar was truly classical with his Malkauns

Some highlights of Harivallabh Sammelan :
Almost all the artists performed to their best and it was very enjoyable watching from the comfort of home on Youtube channel. I was glued to the channel all three days from 7pm till the end. Day 1 and 2 concluded by 4am ( when I switched to TV for the #BoxingDayTest matches #NZvsSL and #INDvsAUS  ).
Some of the artists who impressed me were :
1) Pta Sulochana Brahaspati and her accompanist vocal support ( her shishya )
2) Pt Vishwamohan Bhatt - Mohan veena with all the power of strings , Sitar-Veena-Sarod-Guitar
3) Mahalakshmi Shenoy - vocal , she is disciple of of Pt Vishwamohan Bhatt and in my opinion , one of the best I have heard in year 2018. Surely ,a promising young artist to watch for in future.
4) Balwant Singh Namdhari - Tilwandi gharana
5) Indrani Mukherjee 
The final day , day 3 started around 5pm and concluded by 6am !!

A wonderful way to conclude the year and classical music festival season 2018 !

The all nighter, overnight concert that started with Bahar and continued with Bageshree Bahar , Maru Bihag , Mishra Kafi, Kirwani , Sohoni , Abhogi Kanada , Shankara ,Khamaj , Maru Bihag , Vibhaas , Pilu .. and the Finale with Lalit and Bhairavi ! There could not have been a better way to conclude the year on Dec 31st morning with a vigor to take on year 2019 !

कॉपी-पेस्ट करण्यात "सवाई"

मराठी ब्लॉगपोस्ट लिहिल्या वर एक हमखास अनुभव म्हणजे लोकं "copy paste" करतात आणि सरळ निर्लज्ज पणे स्वतःची पोस्ट म्हणून खपवतात !!  काही इरसाल लोकं "sharing from web" वैगरे टाकतात पण मूळ लेखकाचे नाव किंवा नक्की कुठून copy केलं ह्या बद्दल लिहित नाहीत.
मला हा अनुभव दरवर्षी विशेषतः सवाई बद्दल च्या मराठी पोस्टस वर येतो. लोकं हमखास copy-paste करून त्यांच्या timeline / WA group वर टाकतात ! त्यांना हे कळत असतं कि ते चोरी करताहेत , पण ते स्वतः ची समजूत घालून घेतात कि "आपण हे लोकांन साठी करत आहोत" किंवा "शास्त्रीय संगीताच्या प्रचारा " साठी हे असं "चोरी" करणे व स्वतः चे नाव टाकून पुढे ढकलणे गरजेचे आहे ! असो !
मी व्यावसायिक लेखक नसल्या मुळे मी असल्या चोऱ्या ignore करायला शिकलो आहे. गेल्या वर्षी एका माणसानी तर माझी ब्लॉगपोस्ट copy-paste करून स्वतः च्या नावाने , मी admin करत असलेल्या एका फेसबुक ग्रुप आणि WA ग्रुप वर टाकली होती. शिवाय तो म्हणत होता कि त्याला ती पोस्ट एका forward मधे आली !! आता forward मधे आली तर त्याचं नाव कसं काय त्या पोस्ट च्या लेखका च्या ठिकाणी हा प्रश्न विचारून काही उपयोग नव्हता. खोटं बोलणं आणि खोट्या जगात वावरण्या साठी (virtual world of social media) , ह्या लोकांची एक वेगळीच मानसिकता तयार झालेली दिसली .. ती बदलणे शक्य नाही .. किंबहुना ती मनोविकृती ह्या लोकांना social media वर प्रसिद्ध होण्या ला , लाईक्स मिळवायला कारणीभूत असेल. असे लोकं फक्त मराठीच असतात असा माझा समज नाही ..ते इतर भाषिक हि असतील , पण मला
अनुभव हा मराठी भाषिक "फेसबुक" करांचा आला !
ह्या अश्या प्रकारच्या लोकांन मुळे बहुतेक कला , साहित्य यांचे जास्त नुकसान होत असावे. Content creators ना credit न देता जर हे लोकं बिनधास्त copy-paste करत असतील तर ह्याला चोऱ्या नाही तर काय म्हणायचे ? असो !
( पूर्वी मी ह्या असल्या लोकांना "नामू पारिट" म्हणायचो , पण ते बरोबर नाही , हि लोकं नामू सारखी निर्लज्ज असली तरी innocent निष्पाप नाहीत. ह्यांच्या वर राग येण्या पेक्षा कीव येते )

मी पुढे हि मराठीत उत्तम विनोदी लेख लिहित राहीन , सवाई बद्दल दरवर्षी पोस्ट करत राहीन ..हे लोकं दरवर्षी copy-paste करत रहातील .. पण मी पुढच्या वर्षी पासून त्यांना "असं करू नका" हे सांगून माझा वेळ वाया घालवणार नाही !   
(तो पर्यंत बहुतेक हि पोस्ट हि "सवाई" उचलेकरां कडून  copy-paste झाली असेल )

सवाईत ले "सवाई"

सवाई गंधर्व संगीत महोत्सव हा पुणेकरांच्या जिव्हाळ्याचा आणि अभिमाना चा विषय आहे. हा उत्सव जरी शास्त्रीय संगीताचा असला तरी चोखंदळ पुणेकर हक्काने अगदी भक्तिभावाने आपलं “पुणेकर” म्हणून एक कर्तव्य म्हणून हजेरी लावतो. अनेक वेळा नक्की कोण कलाकार गातोय ( अस्सल पुणेरी भाषेत ..कोकलतोय ) , काय गातोय , कुठला राग वैगरे काहीही माहित नसेल ..किंबहुना गाणे संपल्यावर हि  “हा मगाशी गाणारा कोण होता ?” असा भाबडा प्रश्न हि विचारायला काही जण कमी करत नाहीत . पण एक
नक्की, कि गाणं चांगलं झालं कि भरभरून कौतुक हे चोखंदळ पुणेकर सवाई रसिक नक्की करतात .. एक वेळ “शास्त्रीय” माहिती नसेल हि कदाचित पण गाणं चुकलं कि ह्या सवाई पुणेकरांना लगेच लक्षात येते .. आणि चांगलं झालं तर नक्कीच दाद मिळते !

सवाई हा फक्त एक उत्सवच नाही तर महोत्सव आहे .. एक जलसा .. एक जत्रा जिथे गेल्यावरच तिचा आनंद अनुभवता येतो ! तर अश्या ह्या आमच्या पुण्याच्या सवाई चे किती गावे गुण आणि किती करू कवतिके असे पुणेकरा ला होणे सहाजिक आहे ..ह्या सवाई वर रसिक कविता करतात , लेख लिहितात (तुम्ही तो वाचताय !), ओव्या ,अभंग ह्यांची हि बरसात सवाई वर होते. गेल्या काही वर्षात जरी सवाई ला एका “इवंन्ट” (Event) चं रूप आलं असलं तरी त्याचा “खाणे आणि गाणे” ह्या साठी रसिकांची पंढरी म्हणून लवाजमा अजून तरी उत्साहात गाजतोय.
सवाई च्या "कथा आणि व्यथा" एका बाजूला असल्या तरी इथले “नमुने” हे सुद्धा एक वार्षिक पर्वणी होऊन येतात ..

"रेकॉर्डर काका"
ह्यांचं काम एकच .. प्रत्येक गाणं-वाजवणं रेकॉर्ड करून मित्रांना पाठवणे .. WA ग्रुप्स , फेसबुक ग्रुप्स वर टाकणे ह्यात त्यांना आनंदच नाही तर अभिमान असतो .. एखाद्या संगीताच्या WA ग्रुप चे हे हमखास Admin असतात आणि ग्रुप मेंबर वाढवण्या साठी त्यांचे marketing - sales हि चालू असते.

सेल्फी स्टार्स
सगळीकडे सेल्फी घेण्या साठी यांचा जन्म झालेला आहे. हे आता सर्वत्र आढळतात. सवाई च्या सेल्फी स्टार्स चं वैशिष्ट्य म्हणजे त्यांच्या सेल्फी मधे मागे दुसरा सेल्फी स्टार हि दिसतो .. जाकीट हवंच !

"बर्ड वॉचर्स"
शिक्षणाचे माहेरघर असल्या मुळे पुण्यातल्या अनेक कॉलेजेस मधील तरुण ह्या वर्गात मोडतात. ह्यांची संख्या मोठी आहे आणि दिवसन दिवस वाढत आहे. सवलतीच्या दरातील पासेस मुळे युवकांची ५ दिवसाची "सोय"होत असते.. कधी-कधी गाठी जमून हि जातात हे वेगळे सांगायला नको

"खादाड"
गाण्या पेक्षा खाण्या-पिण्या कडे ह्यांचे लक्ष असते. बायकोला गाणं आवडतं म्हणून तिच्या बरोबर आलेले अनेक नवरे ह्या वर्गांत मोडतात. त्यांची सोय सवाई ला नेहमीच चांगली असते त्या मुळे ते नेहमी "सवाई fan" म्हणून वावरतात.


"संगीत "विशारद"  
यांचा मुख्य उद्देश "राग ओळखणे" व आसपास च्या लोकांना कॉमेंटरी करत रहाणे हा असतो. त्यांचा आसपास च्या लोकांना त्रास होत असावा पण त्यांना सहन केलं जातं .. ह्या विशारदा कडून प्रेरणा घेऊन पुढच्या वर्षी आसपास बसलेला एखादा किंवा एखादी पुढच्या वर्षी "विशारद" पणा करण्याचा निश्चय करते

अतृप्त "रसिक"
हे लोकं नेहमी अगदी मागे उभे असतात , उभे राहूनच रोज एक दोन मैफिली ऐकतात. ह्यांना "सवाई" तला  चहा सुद्धा चांगला वाटत नाही, गाणं तर नाहीच नाही .. "गेल्या वर्षी किंवा "भीमाण्णा" होते त्या सारखा सवाई आता राहिला नाही" हे वाक्य दर १० मिनटांनी ते येणार्या जाणार्या ला सांगायला चुकत नाहीत. त्यांच्या बरोबर आलेला एखादं ७-८ वर्षाचं पोर हि हे काम चालू ठेवतात.
असं असलं तरी हे "रसिक" दर वर्षी सवाई ला हजेरी मात्र लावता तच !

संगीत समीक्षक ( फेसबुक कृपा )
सवाईत ला सर्वात वेगाने वाढणारा वर्ग म्हणजे हा समीक्षक वर्ग. रोज फेसबुक , WA वर व अन्य सोशलमिडीया-ब्लॉग्स  वर रोज सवाई च्या मैफिली बद्दल लिहिणे हाच ह्यांचा सवाई ला येण्याचा मुख्य उद्देश. गायक वादकांनी काहीही आणि कसेही असले तरी रोज नवे-नवे मराठीतले शब्द ,रंगवून - फुलवून प्रत्येक गायक वादका ची प्रशंसा .. "सुरात न्हाऊन निघणे", "सिंहगर्जना",
"सुरांचा नाजूक आविष्कार" , "स्वरमयी उत्तुंग चिदानंद रुपी अनुभव" इत्यादी गोष्टी ह्यांना "च" लिहिता येतात. हे घरी बसून हि असे लेख लिहू शकतात (किंबहुना अनेक लेख आधीच लिहून तयार असतात ! ) .. दर रोज फेसबुक वर "likes" मिळवणे हा ह्यांचा मुख्य "सत्चिदानंद" असतो.

"पहिलट" कर किंवा करीण
बाहेरगावाहून पुण्यात फक्त सवाई साठी आलेले , पुण्यात नोकरी ला लागलेले परप्रांतीय ,"Software"- IT वाले (त्यात काही सेल्फी स्टार्स हि आले ) , रिटायर झाल्या मुळे आता तरी सवाई ला जायला हवं म्हणून येणारे , व काही पुण्यातलेच "चला एखाद दिवस संध्याकाळी जाऊन बघू तरी हा काय प्रकार आहे" म्हणून आलेले. ह्यात एक मुख्य वर्ग म्हणजे "संगीत" शिकायला सुरुवात केलेले "विद्यार्थी".. हे बहुतेक "इंजिनियर असतात आणि त्यांनी अजून ठरवलेलं नसतं कि गायक-वादक व्हायचं का फोटोग्राफर , पुढच्या वर्षी हे वेगळ्या वर्गात जागा मिळवतात !
  
"फोटोग्राफर"
हि फोटोग्राफर मंडळी फार धूर्त असतात .. गाणाऱ्यांच्या फक्त भावमुद्रांचे फोटो काढतात. जेवढ्या उड्या , हातवारे , वाकडे तिकडे चाळे वैगरे हे गायक लोकं करतील तेवढं यांना आवडतं .. विचित्र खाकरणे ,खोकला काढणे , विचित्र आवाज , किंचाळ्या  वैगरे गोष्टी ऐकण्याच्या भानगडीत मात्र हे पडत नाहीत, किंबहुना गाणं हे त्यांच्या साठी ऐकण्याची गोष्टच नाहीये .. फक्त लेन्स लावून फोटो काढत इकडे-तिकडे फिरायचे आणि नंतर त्या फोटोंचे प्रदर्शन भरवायचे , फेसबुक इन्स्टाग्राम वर अपलोड ..शिवाय ह्यांना आता जियो च्या फुकट 4G ची साथ मिळाल्या मुळे काही विचारायची सोय नाही .. फोटो बरोबर , विडीयोज आणि आता युट्यूब चॅनल हि !!

हे खरे सवाईत ले "सवाई"  लोकं आहेत ! 

--------------------------------------------------------------

References :
PraBhaaVi ( प्रभा वि ) 
सवाई fan page

Classicalness vs Massicalness : Story of Hindustani Classical Music

 Hindustani Classical Music , which was essentially a music in the form of baithaks and mehfils with houseful attendance of 100-200 people (chamber music ) , became widespread with Musical Jalsas and Conferences that were spread over 2-3 days and had multiple artists perform day and night. People enjoyed such Jalsas and it was prestigious to perform and attend such Jalsas and Conferences , that typically occurred once a year. 

Harivallabh Sangeet Sammelan , Bengal Music Conference , Tansen Mahotsav , Gunidas Sammelan and Sawai Gandharva Sangeet Mahotsav were some of the prestigious and popular "Festivals". The attendance in even these festivals were to the order of few hundred to a thousand people.

With the modern electronic advances in Music and PA systems , classical music had to adopt to the change. Huge auditoriums with electronic systems made the festivals and jalsas more popular moving from "Classes" to "Masses". The Festivals , Jalsas and conferences started turning into "Events" , gathering thousands of audience. Musicians started playing to the gallery , to the masses , compromising the "Classicalness" of the music. Thus evolved the current fashion of big "Events"  where 20-30 artists playing to the gallery !  

Sawai Gandharva Sangeet Mahotsav in Pune ,with tradition of over 60 years is no exception. It has now turned into "Event" attended by 20000 "people" from a traditional Jalsa like festival that boasted as mecca of classical music connoisseurs !  Connoisseurs of Classical music dislike this change. The quality of music and concert is compromised , the choice of music played is more to get applause from "masses" than the connoisseurs. The intense and subtle nuances of classical music is losing its charm in such "Events" and connoisseurs feel the loss in an amplified fashion. In an attempt to make "Classical" music "Popular" , the DNA of classical music is lost and connoisseurs are feeling the brunt ! 

The Phenomenon called "Productization of Music"

The productization of classical music has turned "baithaks and mehfils" into "Events" .. “Classicalness” of music is in the "interactive – evolving-impromptu process in the served performance" .. something similar to a service

“Massicalness”  has taken over this process and has converted the service into small products served in the "Event" ..a three minute song , some natya sangeet , some bhajan or gazal..

The irony is that , in even classical performances , it has now become a trend that many of the artists, in order to gain "popularity" among masses , perform light music like song, bhajan , natya sangeet etc to conclude a classical concert performance ! 

Some related posts and links:

Classical Music Festivals of India 

Misnomer of Indian Classical Music 

Previous blog : Musings - Pondering